Jacoba van Tongeren – Dit schilderij is vervaardigd door Max Nauta in 1945. Foto: Rogier Veldman

 

Code voor Groepsleden en onderduikers, waarin letters in cijfers werden veranderd.

Jacoba van Tongeren (1903-1967) was een markante verzetsvrouw die duizenden mensen het leven redde. Als enige vrouw richtte zij tijdens de Tweede Wereldoorlog een grote verzetsgroep op, die zij vijf jaar lang leidde: Groep 2000.

Zij stond aan de wieg van het blad Vrij Nederland. Groep 2000 zorgde tussen 1940 en 1945 voor zo’n 4500 onderduikers via het distribueren van geroofde voedselbonnen. Zij bracht de voedselbonnen deels zelf aan onderduikers, wat haar de de bijnaam “de Bonnenkoningin’ bezorgde.  Zij  had een speciaal bonnenvest laten maken, waarin zij 5.000 voedselbonnen kon vervoeren en dat zij droeg onder haar jas, zie het patroon hier rechts. Als het bonnenvest gevuld was, had Jacoba het uiterlijk van een zwangere vrouw.

De circa 150 leden van haar groep kenden elkaar niet bij naam, maar bij nummer. Vanwege geheimhouding had Jacoba een speciale code bedacht. In plaats van namen en adressen gebruikte Groep 2000 cijfercodes waardoor vrijwel iedereen de oorlog overleefde.

Er werd een Oorkonde van Groep 2000 opgedragen aan Z.K.H. Prins Bernhard, als Opperbevelhebber der Binnenlandse Strijdkrachten. De oorkonde die door Max Nauta was ontworpen, werd door Jacoba aangeboden aan de prins op 23 juli 1945.

Toch was Jacoba van Tongeren en haar Groep 2000 tot voor kort, ook onder historici, onbekend. Jacoba van Tongeren is niet alleen vanwege haar bescheidenheid en discretie bij de geschiedschrijving over de oorlog over het hoofd gezien, maar ook omdat zij een vrouw was. En omdat haar verzetsgroep niet Groep van Tongeren heette, maar ‘2000’, de code van Jacoba.

Jacoba werd na de oorlog ziek en bedlegerig en overleed in 1967 onbekend en vergeten in Bergen (NH).

Onlangs verscheen het artikel Jacoba van Tongeren – Vrouw in de top van het verzet geschreven door Paul van Tongeren in Kleio, tijdschrift voor geschiedenisdocenten, no. 5 – 2018, zie Jacoba van Tongeren – Kleio.
In English: Jacoba van Tongeren Kleio artikel by Paul van Tongeren – translated from the Dutch by Alison Edwards. First published in Kleio (2018, 5: 12-16)

Patroon van het Bonnenvest, dat Jacoba onder haar jas droeg en waarin zij duizenden voedselbonnen kon vervoeren.

 

De Oorkonde van Groep 2000 ontworpen door Max Nauta
Jacoba van Tongeren in het Vondelpark eind ’30er jaren.
Jacoba van Tongeren, waarschijnlijk pasfoto, datum onbekend.
Jacoba van Tongeren na de oorlog (uitsnede uit foto bij herdenking bij het Weteringplantsoen in 1945.
Groepsembleem voor de Groep 2000 ontworpen door Max Nauta

In 2013 vond haar neef Paul van Tongeren in een archief Jacoba’s handgeschreven memoires en besloot haar levensverhaal in boekvorm uit te geven.

In 2015 verscheen Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van Groep 2000 (1940-1945) door Paul van Tongeren en Trudy Admiraal; Aspekt ISBN: 9789461534835

Het boek werd direct getipt bij DWDD, was in no time uitverkocht! In maart 2021 werd de 6de vernieuwde druk met weer een aantal nieuwe en aangevulde biografieën uitgebracht.

Uitreiking eerste exemplaar aan toenmalige burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan
Paul en Els van Tongeren bij de Jacoba van Tongeren brug. Op 10 oktober 2021 zal een standbeeld voor Jacoba worden onthuld op het Antillenplein in Amsterdam.
In Amsterdam-Slotermeer is een herdenkingsbord geplaatst in herinnering aan verzetsstrijdstijdster Jacoba van Tongeren (bron: Librariana)

Op 4 mei 2016 werden 6 bruggen in Amsterdam vernoemd naar vrouwelijke verzetshelden: Jacoba van Tongeren, Frieda Belinfante, Henriette Pimentel, Hester van Lennep, Henriette Voûte en Hannie Schaft.

Op 4 mei 2021 werd de NOS documentaire Nationale Herdenking seizoen 21 Afl.1 over Jacoba uitgezonden:Generaal van het verzet

Op 10 oktober 2021 werd op het pleintje aan de Antillenstraat in Amsterdam-West het standbeeld van Jacoba van Tongeren onthuld waarbij verschillende prominenten aanwezig waren, waaronder burgemeester Femke Halsema en oud-burgemeester Job Cohen, tegenwoordig voorzitter van het Amsterdams 4 & 5 mei comité. De nabijgelegen openbare basisschool Corantijn  heeft het beeld geadopteerd dat werd vervaardigd door de kunstenaar Fabio Pravisani. Jaarlijks zullen de leerlingen er op 4 mei een herdenking houden.

Zie hier het beeldverslag: Onthulling standbeeld Jacoba van Tongeren 

Lees hier het artikel op de NOS website van 10 oktober: Standbeeld voor ‘bonnenkoningin’ Jacoba van Tongeren

 

Op donderdag 4 november 2021 heeft namens de Israelische Ambassade, Mrs. Karin Eliyahu- Perry de postume uitreiking verricht van de Yad Vashem Onderscheiding t.b.v. Jacoba van Tongeren aan Paul en Merit van Tongeren.

Bij deze bijzondere gelegenheid zijn met voorlezen van hun de namen ook de 31 groepsleden van Groep 2000 geëerd, die zich in het bijzonder hebben ingezet voor de hulp aan Joden.

Bestel nu het boek:
Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van Groep 2000 (1940-1945)
Paul van Tongeren en Trudy Admiraal – uitgeverij Aspekt – 6de vernieuwde druk